Czarnecki: Vesperæ In Exaltatione Sanctae Crucis (CD)

Nieszpory na Święto Podwyższenia Krzyża (Vesperæ in exaltatione Sanctæ Crucis) Sławomira Czarneckiego to kompozycja na wskroś przepojona tradycją chrześcijańską. Jest niemal kompletną formą wieczornej modlitwy brewiarzowej kościoła katolickiego napisaną w języku łacińskim, ale już w układzie liturgii posoborowej. A więc po Hymnie są dwa Psalmy i Pieśń, po czym następuje Responsorium i Magnificat. Psalmy, Pieśń i Magnificat posiadają tradycyjnie swoje Antyfony.
Święto Podwyższenia Krzyża, obchodzone 14 września, to jedno z najważniejszych świąt „Bożogrobców” – zakonu powstałego w Jerozolimie tuż po jej wyzwoleniu z rąk muzułmanów przez krzyżowców pod wodzą Godfryda z Bouillon w roku 1099. Przy Grobie Bożym utworzyła się wówczas grupa zakonników, która przyjęła regułę św. Augustyna, zwanych od tej pory Canonici Regulares Custodes Sanctissimi Sepulchri Hierosolymitani. W roku 1163 książę Jaxa Gryfita założył filię zakonu na ziemiach polskich – w Miechowie, niedaleko Krakowa. Po upadku Łacińskiego Królestwa Jerozolimy, Zakon w Miechowie stał się jednym z najważniejszych centrów Bożogrobców, którzy działali w Polsce aż do rozbiorów. We współczesnych nam czasach jego struktura nabrała cech Zakonu Rycerskiego (Ordo Equestris Sancti Sepulchri Hierosolymitani), nawiązując do idei obrońców Ziemi Świętej, których pierwszym rycerzem był wspomniany wcześniej Godfryd z Bouillon. W Polsce, do tej dość elitarnej organizacji należy około 300 osób.

Miechowscy zakonnicy wytworzyli swój specyficzny ryt liturgiczny, do którego Sławomir Czarnecki odniósł się na początku i na końcu swej kompozycji. Nieszpory zostały poprzedzone oryginalną modlitwą Omnipotens sempiterne Deus, którą zakonnicy rozpoczynali każdą liturgię, a kończy fragmentem hymnu z okresu Wielkiego Tygodnia Gloria tibi Domine, qui surrexisti a mortuis.
Ten splot historii i współczesności jest wyraźny także i w samej muzyce. Kompozytor wykorzystuje różne techniki i różne estetyki, mieszając je ze sobą, tworząc jednorodny i spójny świat dźwiękowy. Tradycję wyraźnie widać w inspiracji chorałem gregoriańskim, w częstym stosowaniu techniki zbliżonej do XII-wiecznego organum, w zapatrzeniu się na renesansową polichóralność wenecką. To inspiracje tylko, bo harmonia jest obfita w dźwięki obce, żongluje między akordami czystymi, a dysonansowymi o charakterze strukturalnym. Melodyka jest pozornie diatoniczna, ale o stale zmieniających się centrach tonalnych. W konstrukcji można zauważyć zastosowanie swoiście rozumianych technik minimal music, czy repetycyjność (np. w Responsorium). Archaizm i pewnego rodzaju surowość brzmienia podkreśla specyficznie dobrany zespół instrumentalny: 2 rożki angielskie, fagot i kontrafagot, oraz 3 trąbki C i 3 puzony. 2 męskie głosy solowe – tenor i bas – podkreślają rycerski charakter całej kompozycji.