Suplementacja potasu. Jak uzupełnić potas w organizmie?

Uwaga! Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny, nie służy samodiagnozie ani samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej!

Jaka jest rola potasu w organizmie człowieka?

U człowieka i innych zwierząt potas jest głównym kationem, który znajduje się wewnątrz komórek. Występuje zawsze w równowadze z sodem, który z kolei jest głównym kationem płynów zewnątrzkomórkowych (np. osocza krwi). To niesymetryczne rozmieszczenie potasu i sodu po różnych stronach błony komórkowej jest niezbędne dla właściwego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni prążkowanych i gładkich, nerek i serca., a także do właściwego przyswajania i metabolizmu glukozy. Równowaga między stężeniem sodu i potasu jest również kluczowa dla utrzymania właściwego ciśnienia krwi i regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu. Jak widać, potas jest niezbędny dla utrzymania kluczowych funkcji życiowych, a jego niedobór lub nadmiar może stanowić – w skrajnych przypadkach – nawet zagrożenie dla życia. Jednak na co dzień najczęściej dotyka nas co najwyżej umiarkowany niedobór potasu, który może być spowodowany niedostatecznym spożyciem tego pierwiastka lub jego nadmiernym wydalaniem z organizmu.

Ile potasu dziennie powinniśmy spożywać?

 EFSA (Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa Żywności) określa zalecane dzienne spożycie potasu dla osoby dorosłej jako 3,5 grama. Dzieci i młodzież (zależnie do wieku i masy ciała) powinny przyjmować od 0,75 g do 3,5 g potasu na dobę. Kobiety karmiące powinny spożywać go nieco więcej, bo ok. 4 gramy dziennie (dla porównania, zalecane dzienne spożycie sodu dla osoby dorosłej to ok. 2 gramy - taka ilość sodu zawarta jest w 5 gramach soli kuchennej).

Suplementacja potasu - kiedy tracimy potas?

Potas należy do pierwiastków „ruchliwych”. To znaczy, że organizm stale przyjmuje i wydala spore jego ilości, i nie magazynuje go. Oczywiście, istnieją fizjologiczne mechanizmy kontroli stężenia potasu we krwi, ale czasami bywają zaburzone. Pewne ilości potasu wydalamy codzienne z moczem i potem – jest to zupełnie naturalne i prawidłowe. Istnieją jednak okoliczności, w których nasz organizm traci więcej potasu niż zwykle i które mogą doprowadzić do niedoboru potasu. Oto niektóre z nich:

• Wymioty i biegunka, szczególnie jeśli utrzymują się przez kilka dni,
• Obfite pocenie, np. w czasie upałów lub dużego wysiłku fizycznego,
• Ciężkie poparzenia, przy których przez uszkodzoną skórę wydziela się wiele płynu surowiczego,
• Utrata krwi,
• Na osobną uwagę zasługują sytuacje zwiększonej utraty potasu spowodowane przyjmowaniem środków przeczyszczających lub niektórych leków moczopędnych, tzw. diuretyków nieoszczędzających potasu (należą do nich np. indapamid, hydrochlorotiazyd, furosemid lub chlortalidon), stosowanych m.in. u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym lub niewydolnością krążenia. Przyjmowanie tych leków powoduje zwiększone wydalanie potasu z moczem i niesie ryzyko niedoboru potasu.

Niedobór potasu może być również związany z innymi czynnikami, takimi jak:

• Niedostateczne spożycie potasu lub ogólne niedożywienie,
• Nadczynność tarczycy,
• Nadużywanie alkoholu,
• Niektóre choroby nerek,
• Choroby nadnerczy (np. hiperaldosteronizm),
• Nadmierne spożycie wyrobów zawierających lukrecję,
• Przebieg niektórych chorób nowotworowych, w tym nowotworów przewodu pokarmowego.

Objawy niedoboru potasu we krwi

Jakie są normy potasu we krwi? Właściwe stężenie potasu w surowicy wynosi około 3,5–5,2 mmol/l. Jest stosunkowo niewielkie, bo – jak powiedzieliśmy – większe stężenie potasu jest wewnątrz komórek, a nie we krwi (dla porównania, stężenie sodu we krwi jest niemal 40 razy wyższe ok. 135-145 mmol/l). Stan obniżonego poziomu potasu we krwi to tzw. hipokaliemia (od hipo – poniżej, kalium – potas). Kiedy spada poniżej 3,1 mmol/l, to możemy odczuwać niepokojące objawy.

Oto niektóre objawy umiarkowanego niedoboru potasu:

• osłabienie,
• zaparcia,
• skurcze mięśni,
• kołatanie serca.

Kiedy poziom potasu spada jeszcze bardziej, mogą pojawić się cięższe objawy, które wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej:

• osłabienie mięśni,
• spadek ciśnienia tętniczego,
• zaburzenia rytmu serca,
• mrowienie kończyn i twarzy,
• silniejsze pragnienie,
• moczówka prosta (oddawania dużej ilości moczu)
• porażenie jelit,

Takie objawy powinny być sygnałem do natychmiastowego wezwania pogotowia.

Jednak dobra wiadomość jest taka, że u zdrowych osób tak ciężki niedobór potasu występuje rzadko. Zwykle dotyczy to osób chorych, niedożywionych (np. z anoreksją), przyjmujących niektóre leki (np. moczopędne, na nadciśnienie), osób z ciężkimi oparzeniami, urazami lub po ekstremalnym wysiłku fizycznym.

W codziennym życiu utrata potasu wiąże się często z okazjonalnym nadużyciem alkoholu (który również działa moczopędnie) i późniejszymi objawami kaca, któremu mogą towarzyszyć wymioty i biegunka.

Suplementacja potasu - jak szybko uzupełnić potas?

Jeśli zachodzi potrzeba szybkiego uzupełnienia potasu utraconego z potem, moczem lub wskutek wymiotów czy biegunki, należy w pierwszym rzędzie sięgnąć po produkty spożywcze bogate w ten pierwiastek, szczególnie warzywa i owoce, soki owocowe i warzywne lub zupy na bazie warzyw (więcej o tych produktach przeczytasz w następnym akapicie). Można także wybrać napoje izotoniczne lub elektrolity do rozpuszczania. Takie gotowe napoje mają tę zaletę, że zawierają nie tylko potas, ale również sód i glukozę, a czasami również dodatek magnezu i wapnia. Taki zbilansowany skład pomaga zapobiec zachwianiu równowagi między stężeniami poszczególnych kationów we krwi, a właśnie ta  -a nie zawartość jednego pierwiastka - jest warunkiem właściwego funkcjonowania organizmu.

Jedzenie bogate w potas

Potas należy (obok azotu i fosforu) do najważniejszych makroelementów u roślin, dlatego produkty bogate w potas to przede wszystkim pokarmy pochodzenia roślinnego. Należą do nich:

• Owoce i warzywa - świeże, suszone i mrożone (do szczególnie bogatych źródeł potasu należą ziemniaki, pomidory i banany),
• Soki owocowe i warzywne,
• Zupy z dużą ilością warzyw,
• Orzechy, pestki i nasiona,
• Rośliny strączkowe.

Wiele produktów zwierzęcych, takich jak mleko, jaja i mięso, również zawiera potas, a oprócz niego także spore ilości sodu, którego produkty roślinne zawierają bardzo mało.

Źródłem potasu może być także tzw. sól niskosodowa z dodatkiem chlorku potasu. Zwykła sól kuchenna zawiera przede wszystkim chlorek sodu, który w w soli niskosodowej jest w części zastąpiony chlorkiem potasu, a czasem dodatkowo innymi solami (np. magnezu). Jednak soli niskosodowej należy używać z umiarem, ponieważ potas w takiej postaci łatwo jest przedawkować, a jego nadmiar może być równie szkodliwy jak niedobór.

Czy warto brać suplementy z potasem?

Czasami chciałoby się „pójść na skróty” i zamiast jeść produkty bogate w potas i inne składniki mineralne, sięgnąć po suplementy diety. Czasami takie rozwiązanie może być korzystne, ale nie zawsze. Suplementy to rozwiązanie, które powinno być rozważane tylko wtedy, kiedy codzienna dieta nie może zapewnić nam odpowiedniej dawki składników odżywczych. Poza tym suplementacja potasu w postaci tabletek lub proszków niesie z sobą pewne ryzyko, szczególnie dla osób, które przyjmują leki lub chorują na pewne choroby przewlekłe.

Suplementacja potasu – na co uważać?

Tabletki lub kapsułki z solami potasu mogą podrażniać żołądek i jelita, a w większych dawkach powodować ich uszkodzenia. Dlatego np. amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków wymaga, aby leki zawierające więcej niż 99 mg potasu w jednej dawce miały odpowiednie ostrzeżenie na opakowaniu. Producenci suplementów diety również często umieszczają takie ostrzeżenia. Z tego powodu w formie suplementów można bezpiecznie przyjąć tylko część dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Nigdy też nie należy przekraczać zalecanej dziennej porcji danego preparatu sugerowanej przez producenta.

Z tym zastrzeżeniem większość zdrowych osób może przyjmować potas w postaci suplementów. Jednak niektórzy absolutnie nie powinni suplementować potasu bez uprzedniej konsultacji z lekarzem!

Należą do nich między innymi:

• Osoby przyjmujące leki moczopędne oszczędzające potas lub inne leki na nadciśnienie, leki nasercowe, przeciwcukrzycowe, hormonalne, niektóre leki immunosupresyjne lub przeciwbakteryjne (antybiotyki lub sulfonamidy),
• Osoby przyjmujące niesteroidowe leki przeciwzapalne, nawet te bez recepty (np. ibuprofen, naproksen, diklofenak). Jednoczesne przyjmowanie tych leków i dużych ilości potasu może powodować uszkodzenie nerek,
• Osoby z chorobami lub niewydolnością nerek,
• Osoby cierpiące na zaburzenia hormonalne (np. niedoczynność nadnerczy lub niedoczynność tarczycy),
• Osoby z chorobami przewodu pokarmowego, takimi jak wrzody żołądka, choroby zapalne jelit i inne,
• Osoby z chorobami serca i układu krążenia,
• Diabetycy,
• Osoby podczas terapii przeciwnowotworowej,
• Inne osoby z chorobami przewlekłymi lub przyjmujące leki,
• Kobiety w ciąży i karmiące.

Jeśli należysz do którejś z tych grup lub masz jakiekolwiek wątpliwości, czy możesz bezpiecznie suplementować potas, skontaktuj się ze swoim lekarzem! Jeśli będzie taka potrzeba, lekarz wskaże najlepszy dla ciebie preparat i ustali odpowiednie dawkowanie.

Objawy nadmiaru potasu we krwi

Nadmierna suplementacja potasu, szczególnie w połączeniu z lekami, które hamują wydalanie potasu z organizmu, może prowadzić do zbyt dużego stężenia tego pierwiastka we krwi (hiperkaliemii). Znacznie zwiększone stężenie potasu we krwi jest niebezpieczne i może powodować następujące objawy:

•  osłabienie,
• osłabienie mięśni
• szybkie męczenie się
• duszność
• porażenie mięśni (zwłaszcza mięśni nóg),
• spowolniona akcja serca.

Hiperkaliemia może być również spowodowana nagłym rozpadem dużej grupy komórek, np. wskutek poparzenia, sepsy, hemolizy (rozpadu czerwonych krwinek), rozpadu nowotworu, kwasicy cukrzycowej i metabolicznej.

W przypadku wystąpienia objawów podwyższonego stężenia potasu we krwi należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem lub wezwać pogotowie, szczególnie jeśli pacjent przewlekle choruje lub przyjmuje jakiekolwiek leki, które zwiększają ryzyko hiperkaliemii.

Więcej poradników znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Bibliografia

1. Dietary reference values: advice on potassium. Materiał w serwisie EFSA (w jęz. angielskim). Link:   https://www.efsa.europa.eu/en/press/news/161025 (dostęp 25.10.2023),
2. Dietary reference values for sodium. Materiał w serwisie EFSA (w jęz. angielskim). Link:   https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5778 (dostęp 25.10.2023),
3. dr n. med. Robert Drabczyk (aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska), Niedobór potasu (hipokaliemia): przyczyny, objawy i leczenie. Artykuł w serwisie Medycyna Praktyczna dla pacjenta. Link:  https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175881,hipokaliemia (dostęp 25.10.2023),
4. dr n. med. Robert Drabczyk (aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska), Nadmiar potasu (hiperkaliemia): przyczyny, objawy i leczenie. Artykuł w serwisie Medycyna Praktyczna dla pacjenta. Link:  https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175883,hiperkaliemia (dostęp 25.10.2023).