Co na ból ucha? Przyczyny, leczenie i zapobieganie

Uwaga! Ten tekst ma charakter wyłącznie informacyjny, nie służy samodiagnozie ani samoleczeniu i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej.

Czemu ucho boli? Budowa ucha

Aby lepiej zrozumieć możliwe przyczyny i mechanizmy bólu ucha, przypomnijmy sobie podstawowe wiadomości o tym narządzie. Ucho to narząd słuchu i równowagi. Wyróżnia się w nim trzy części: ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne.

• Ucho zewnętrzne to małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny zamknięty błoną bębenkową.
• Ucho środkowe obejmuje jamę bębenkową wypełnioną powietrzem, która łączy się z gardłem za pomocą tzw. trąbki Eustachiusza. To wąski kanał, który pozwala na utrzymanie jednakowego ciśnienia powietrza po obu stronach błony bębenkowej. W górnej części jamy bębenkowej znajdują się trzy kostki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko, które przenoszą drgania błony bębenkowej do ucha wewnętrznego. Młoteczek z jednej strony przylega do błony bębenkowej, a z drugiej do kowadełka, kowadełko leży pośrodku między młoteczkiem i strzemiączkiem, a strzemiączko przylega do okienka owalnego ślimaka, który jest już częścią ucha wewnętrznego. Poniżej okienka owalnego znajduje się okienko okrągłe, które sąsiaduje z jamą bębenkową i bezpośrednio odbiera drgania powietrza z jej wnętrza.
• Ucho wewnętrzne to ślimak i trzy kanały półkoliste (tzw. „błędnik”). Od nich odchodzą nerwy słuchowe (przedsionkowy i ślimakowy) prowadzące do mózgu.

Ból ucha jest najczęściej związany z podrażnieniem w obrębie ucha zewnętrznego lub środkowego. Struktury samego ucha i otaczających je tkanek miękkich, chrząstek i kości są dobrze unerwione i wrażliwe na ból.

Ból ucha zewnętrznego

Ból w uchu zewnętrznym może być spowodowany przez różne czynniki. Oto niektóre z nich:

• Zatkanie przewodu słuchowego (np. woskowiną lub ciałem obcym) i spowodowany nim stan zapalny,
• Uraz mechaniczny lub termiczny (oparzenie, odmrożenie),
• Wyprysk, ropień lub czyrak umiejscowiony w uchu zewnętrznym. Mogą one być spowodowane zakażeniem bakteryjnym, wirusowym lub grzybiczym,
• Infekcja przewodu słuchowego lub przylegających do niego tkanek (np. spowodowana dostaniem się wody, tzw. „ucho pływaka”), opuchlizna przewodu słuchowego,
• Guzek nowotworowy lub inny,
• Stan zapalny o innej przyczynie, np. spowodowany alergią.

Ból ucha środkowego

Ból w uchu środkowym jest najczęściej spowodowany infekcją i stanem zapalnym, ale nie tylko. Oto niektóre możliwe przyczyny bólu ucha środkowego:

• Ostre lub przewlekłe zapalenie ucha środkowego, najczęściej spowodowane infekcją bakteryjną. Zapalenie ucha środkowego często występuje jako powikłanie zakażenia gardła i migdałków – zarazki mogą przeniknąć do jamy ucha przez trąbkę Eustachiusza. Bólowi może towarzyszyć obrzęk, zaczerwienienie i gorączka,
• Uraz (np. mechaniczny lub spowodowany nadmiernym hałasem czy zmianą ciśnienia), infekcja lub przebicie błony błony bębenkowej,
• Uraz, stan zapalny lub nowotwór jamy bębenkowej lub trąbki Eustachiusza.

Czasami ból ucha może być spowodowany schorzeniem zlokalizowanym gdzie indziej. Dzieje się tak wtedy, kiedy czynniki drażniące przedostają się do ucha, albo ból ma charakter promieniujący do innych miejsc. Jakie inne schorzenia mogą być odczuwane jako ból lub dyskomfort w uszach?

• Urazy lub choroby zębów i kości czaszki,
• Choroby gardła, jamy ustnej lub tkanek miękkich w obrębie głowy i szyi,
• Nerwobóle nerwów czaszkowych, twarzowych lub szyjnych,
• Choroby serca (np. zawał),
• Nadkwaśność i refluks (zgaga) – kwas żołądkowy zarzucany do gardła może dostać się do trąbki Eustachiusza i podrażniać ją.

Co jest dobre na ból ucha?

Przyczyn bólu ucha może być wiele – od zupełnie błahych i niegroźnych po niebezpieczne dla życia. Dlatego najlepiej nie diagnozować się samodzielnie, tylko jak najszybciej iść do lekarza, który dokładnie zbada uszy i ogólny stan zdrowia. Jest to szczególnie ważne, jeśli ból jest silny, trwa dłużej niż kilka dni lub towarzyszą mu inne objawy, między innymi:

• gorączka
• ból głowy
• wydzielina lub krwawienie z ucha
• krosty lub pęcherzyki w uchu
• częściowa lub całkowita utrata słuchu
• przewlekła chrypka lub kaszel
• uczucie dyskomfortu w gardle
• trudności w żuciu i połykaniu
• uporczywe swędzenie ucha lub tinnitus (dzwonienie lub szum w uszach).

Lekarz rodzinny w razie potrzeby może skierować do laryngologa na poszerzone badania. Od ich wyniku zależy rodzaj i skuteczność zastosowanego leczenia.

W przypadku bolących uszu nie należy samodzielnie ich czyścić, przepłukiwać, ani stosować popularnych leków „na ból ucha”, chyba, że na wyraźne zalecenie lekarza. Nie należy też używać patyczków kosmetycznych lub innych twardych przedmiotów do czyszczenia kanału słuchowego. Może to doprowadzić do pogłębienia istniejącego stanu zapalnego lub rozsiania infekcji, a także uszkodzić kanał uszny lub błonę bębenkową. Jeśli z ucha wypływa wydzielina, nie należy go zatykać, tylko pozwolić, aby wypłynęła na zewnątrz. Jeśli ból i gorączka są trudne do zniesienia, to do czasu wizyty lekarskiej można je łagodzić np. za pomocą leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty lub chłodnych okładów.

Co zrobić na ból ucha? Zaobieganie!

W wielu przypadkach bólowi ucha można zapobiec, dopóki uszy są zdrowe, stosując na co dzień odpowiednią higienę uszu. Jak to robić?

• Zapytaj swojego lekarza o najlepsze dla ciebie sposoby czyszczenia i pielęgnacji uszu,
• Unikaj przeziębień – ubieraj się ciepło, unikaj „przewiania” i przemarznięcia, szczególnie głowy i szyi. Jeśli zachorujesz, weź zwolnienie i zostań w domu, aż wyzdrowiejesz. Niedoleczone infekcje często skutkują powikłaniami, do których należy zapalenie ucha,
• Jeśli lubisz pływać, noś w wodzie specjalne zatyczki do uszu. Częste dostawanie się wody do kanału słuchowego może zwiększać ryzyko infekcji i objawów tzw. „ucha pływaka”,
• Dokładnie osuszaj uszy po kąpieli,
• Chroń uszy przed nadmiernym hałasem. Jeśli jesteś narażony na hałas w pracy, stosuj odpowiednią ochronę słuchu. Na koncertach i głośnych imprezach noś specjalne nauszniki wyciszające lub zatyczki z filtrem akustycznym,
• Nie słuchaj zbyt głośnej muzyki, szczególnie w słuchawkach,
• Nie czyść uszu patyczkami kosmetycznymi ani innymi twardymi przedmiotami,
• Aby zachować czystość przewodów słuchowych i unikać tworzenia się czopów z woskowiny, używaj specjalnych kropli do uszu, oliwy lub olejków, które można kupić w aptece lub drogerii,
• Nie przepłukuj uszu strzykawką lub podobnymi narzędziami, chyba, że na zalecenie i według instrukcji lekarza.

Więcej poradników znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com