03 maja 2023

Badania tarczycy – jakie badania na tarczycę?

Gruczoł tarczowy, popularnie zwany tarczycą, produkuje hormony odpowiedzialne za regulację metabolizmu. Pośrednio wpływa więc na funkcjonowanie wszystkich innych narządów, a choroby tarczycy wpływają negatywnie na zdrowie całego organizmu. Wiele chorób można wykryć lub monitorować dzięki odpowiednim badaniom tarczycy z krwi lub badaniom obrazowym, np. USG. Jakie badania na tarczyce trzeba wykonać? Jakie badania pozwalają wykryć nadczynność lub niedoczynność tarczycy? Co oznaczają wyniki?

Autorka: Dr n. farm. Maria Kasprzak

Uwaga! Ten tekst ma charakter wyłącznie informacyjny. Nie służy do samodiagnozy ani samoleczenia i nie może zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej. Wszystkie wyniki badań powinny być interpretowane przez lekarza.

Badania tarczycy – jak działa tarczyca?

Aby zrozumieć, co poszczególne wyniki badań „mówią” o stanie tarczycy, przypomnijmy krótko podstawowe wiadomości o funkcjonowaniu tego narządu i hormonach regulujących jego pracę.

Tyreotropina i hormony tarczycy

Aktywność tarczycy jest regulowana przez przysadkę mózgową, która wysyła jej aktywujący sygnał chemiczny, zwany tyreotropiną lub hormonem tyreotropowym (TSH). Tarczyca wychwytuje TSH za pomocą receptora tyreotropiny (TR lub TSHR) i w odpowiedzi produkuje własne hormony: mniej aktywną tyroksynę (T4) i jej aktywną pochodną – trójjodotyroninę (T3). Jeśli stężenie tych hormonów we krwi jest wystarczające, to przysadka mózgowa otrzymuje sygnał, że nie trzeba już tarczycy stymulować do pracy za pomocą TSH. Jeśli jest za małe, przysadka produkuje więcej TSH, aby pobudzić tarczycę do produkcji większej ilości hormonów. Dlatego stężenie TSH jest małe przy nadczynności tarczycy, a duże – przy niedoczynności.

Receptor tyreotropiny i przeciwciała anty-TSHR

Czasem organizm wytwarza przeciwciała przeciw receptorom TSH. Jeśli są przeciwciała pobudzające tarczycę (TSI), może to prowadzić do rozwoju autoimmunologicznej nadczynności tarczycy, czyli choroby Gravesa-Basedowa. Przeciwciała hamujące (TBII) działają przeciwnie i mogą powodować niedoczynność tarczycy.

Tyreoglobulina

Hormony T4 i T3 są w tarczycy produkowane w formie związanej z białkiem zwanym tyreoglobuliną (TG). W niewielkich ilościach tyreoglobulina przenika z tarczycy do krwi, gdzie może być wykryta. Jej podwyższony poziom może być związany z rozwojem niektórych typów raka tarczycy.

Peroksydaza tarczycowa i przeciwciała anty-TPO

Innym białkiem tarczycowym jest peroksydaza tarczycowa (TPO). To ona jest odpowiedzialna za utlenianie jonów jodkowych do jodu, który jest następnie wbudowywany do hormonów tarczycy T3 i T4. Kiedy organizm produkuje przeciwciała skierowane przeciw peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-TG), może to świadczyć o procesie autoimmunologicznym, charakterystycznym dla choroby Hashimoto.

Jakie badania na tarczyce? Normy

Wszystkie wymienione hormony, białka i przeciwciała odgrywają ważną rolę w ocenie stanu tarczycy. Ich stężenie oznacza się w dostępnych komercyjni badaniach laboratoryjnych. Normy TSH, T3 i T4 oraz normy innych badań tarczycy mogą się nieznacznie różnić zależnie od metody stosowanej w danym laboratorium i są zawsze podane przy wyniku badania. Dokładną interpretację powinien jednak zawsze przeprowadzić lekarz (najlepiej specjalista endokrynolog), ponieważ nawet niewielkie zmiany (nawet w ramach normy) lub małe odchylenia wyników mogą duże mieć znaczenie diagnostyczne u niektórych grup pacjentów, np. kobiet planujących ciążę lub będących w ciąży, pacjentów, u których monitoruje się skuteczność leczenia chorób tarczycy itp.

Badania na nadczynność tarczycy – wyniki

Nadczynność tarczycy to stan, w którym ten narząd produkuje zbyt dużo hormonów. Przyczyny tej choroby są różne. Najczęściej nadczynność tarczycy ma podłoże autoimmunologiczne (choroba Gravesa-Basedowa) lub jej przyczyną są guzki lub wola tarczycy produkujące hormony. Oto charakterystyczne cechy nadczynności tarczycy w badaniach:

Podwyższony poziom hormonów T3 i/lub T4;
Obniżony poziom TSH. Przysadka mózgowa wykrywa wysoki poziom hormonów T3 i T4 we krwi, dlatego ogranicza produkcję hormonu tyreotropowego („uznaje”, że nie ma potrzeby dodatkowego stymulowania tarczycy do pracy);
W przypadku nadczynności o podłożu autoimmunologicznym może występować podwyższony poziom przeciwciał przeciw receptorowi tyreotropiny (TRAb lub anty-TSHR). W tym przypadku są to tzw. przeciwciała stymulujące. Oznacza to, że po przyłączeniu do receptora TR działają podobnie jak TSH i pobudzają tarczycę do pracy;
Czasami w badaniu USG mogą być wykrywane guzki tarczycy, może też być widoczne wole, czyli powiększony obwód podstawy szyi. W przypadku wykrycia guzków lekarz może zlecić wykonanie biopsji, aby ustalić, czy nie są to guzki nowotworowe.

Badania na niedoczynność tarczycy i chorobę Hashimoto – wyniki

Niedoczynność tarczycy charakteryzuje się obniżonym poziomem hormonów tarczycy we krwi. Najczęstszą przyczyną niedoczynności jest autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto. Niedoczynność tarczycy może mieć także inne przyczyny (operacyjne usunięcie części tarczycy, inne rodzaje zapalenia tarczycy, skutki uboczne niektórych leków lub niedoczynność przysadki mózgowej) jednak występują one znacznie rzadziej. Jak niedoczynność wykrywa się w badaniach tarczycy?

Obniżony poziom hormonów T3 i T4;
Podwyższony poziom TSH. Przysadka mózgowa, wykrywając niski poziom hormonów tarczycy, „uznaje”, że potrzeba jej dodatkowej stymulacji w postaci większej porcji hormonu tyreotropowego;
Przy chorobie Hashimoto można zaobserwować podwyższone stężenie przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycowej i tyreoglobulinie (anty-TPO i anty-TG), a czasem także charakterystyczne zmiany tarczycy w badaniu USG (zwiększoną echogeniczność, zmianę wielkości narządu lub obecność guzków).

Jakie badania na tarczyce? Markery i USG

W przypadku wykrycia guzków tarczycy i nieprawidłowości w poziomie hormonów lekarz może podejrzewać zmiany nowotworowe. Wiele nowotworów tarczycy jest aktywnych wydzielniczo i produkuje tyreoglobulinę. Dlatego podwyższony poziom TG jest wykorzystywany jako marker charakterystyczny dla niektórych (ale nie wszystkich) nowotworów tarczycy. To badanie jest interpretowane w połączeniu z wynikami innych testów i może być przydatne przy diagnozowaniu i monitorowaniu leczenia nowotworów tarczycy. Inne nowotwory tarczycy wydzielają kalcytoninę, która wówczas może być oznaczana jako marker leczenia lub postępu choroby. W diagnostyce chorób tarczycy ważne są także badania ultrasonograficzne, czyli USG. Pozwalają wykryć obecność guzów i guzków oraz nieprawidłowości w strukturze tarczycy charakterystyczne dla różnych schorzeń.