Paragraf 22 (okładka  miękka, wyd. 06.2019)

Spoko

Ten tytuł nie bez powodu jest na liście "100 książek polecanych przez BBC" (i w wyzwaniu czytelniczym Rory Gilmore również). To jest książka życia. To jest arcydzieło. I w zasadzie powinnam tutaj skończyć, bo próby wyjaśnienia jej fenomenu zapewne i tak nie pokażą Wam, jakimi uczuciami darzę ten tytuł i dlaczego jest taki ważny. Często tak mam, im bardziej mi się coś podoba, tym trudniej mi to wyjaśnić logicznie i składnie. Spróbujmy jednak. Zaczynając od suchych faktów, to książka o wojnie. II wojnie światowej. Akcja dzieje się głównie na fikcyjnej wysepce, gdzie stacjonują bombardierzy. Pułkownik Cathcart ciągle podnosi liczbę lotów, co przeraża Yossariana, głównego bohatera. I wszędzie są wariaci. Yossarian jest jednym z nich, ale: "Możliwe ze ten wariat jest tutaj ostatnim normalnym człowiekiem" bo: "Postanowił żyć wiecznie lub ponieść śmierć próbując." Jako jedyny stara się uniknąć lotów bojowych, które mogą go po prostu zabić. I to powoduje, obok absurdalnych i tragicznych sytuacji, sprzeciw i zdziwienie wszystkich. A realizację swojego celu stara mu się uniemożliwić paragraf 22, który brzmi czasem tak: " Był więc tylko jeden kruczek – paragraf 22–który stwierdzał, że troska o życie w obliczu realnego i bezpośredniego zagrożenia jest dowodem zdrowia psychicznego. Orr był wariatem i mógł być zwolniony z lotów. Wystarczyło, żeby o to poprosił, ale gdyby to zrobił, nie byłby wariatem i musiałby latać nadal. Orr byłby wariatem, gdyby chciał latać dalej, i byłby normalny, gdyby nie chciał, ale będąc normalny musiałby latać. Skoro latał, był wariatem i mógł nie latać; ale gdyby nie chciał latać, byłby normalny i musiałby latać." *Orr to jeden z kolegów Yossariana Czarny humor, absurd, paradoks, wiele wątków, świetny styl - tu naprawdę są same plusy. Czyta się przyjemnie, z krzywym uśmiechem na twarzy przetykanym pełnym zaskoczenia potakiwaniem do siebie. "Ojczyzna jest w niebezpieczeństwie; Yossarian zagraża tradycjom wolności i niepodległości przez to, że usiłuje z nich skorzystać." Aktualna do dziś, bo wojna zawsze będzie niezrozumiałą tragedią, którą wielu tłumaczy sobie jako sukces. " - Jestem pomylony. Mam kota. Nie rozumiesz? Brak mi piątej klepki. Zamiast mnie odesłali do kraju przez pomyłkę kogoś innego. Mają tam w szpitalu dyplomowanego psychiatrę który mnie badał i wydał takie orzeczenie. Jestem naprawdę nienormalny. - No i co? - Jak to ,,no i co"? - Yossarian nie mógł zrozumieć, jak doktor może nie rozumieć. - Nie rozumiesz, co to znaczy? Teraz możesz mnie wyłączyć z personelu walczącego i odesłać do kraju. Nie posyła się przecież na śmierć wariatów, prawda? - A kto inny da się posłać?" Na koniec nie mogę nie napisać o serialu na podstawie książki. Oglądam go i powiem Wam jedno - książka jest lepsza. Serial ogromnie spłyca. Przyjemnie się go ogląda, jest zabawny i skłania do refleksji. Nie pokazuje jednak nawet połowy tematów poruszanych w książce. Kończę. Proszę tylko, żebyście spróbowali przeczytać. Nie zawiedzie Was, daję swoje słowo!

Odkąd pamiętam, mój tata polecał mi tę książkę. Miałem wtedy może z 13 lat, kiedy pierwszy raz mi o niej wspominał. Teraz, mając lat 20, nareszcie się za nią zabrałem, nasłuchawszy się o tym, że to książka życia, i że jest nieporównywalna do niczego innego. Przeczytałem. Tata miał absolutną rację. Książka życia. Absolutnie. Należy wziąć poprawkę na niestandardowy sposób, w jaki została napisana - Paragraf 22 traktuje chronologię wydarzeń tak samo, jak pułkownik Cathcart swoich bombardierów, czyli w ogóle się tym nie przejmuje. Pierwsze 30 do 50 stron trzeba po prostu przebrnąć, a nietypowy styl i co chwilę zmieniane wątki (czasami kilka razy na jednej stronie) mogą być początkowo zniechęcające. Dalej, jednak, gdy wszystko zaczyna się powoli układać, a te na pozór losowo zaczynane i zostawiane wątki porwacają, człowiek zdaje sobie sprawę że czyta istny majstersztyk. Jedyna książka, podczas czytania której śmiałem się na głos, Paragraf 22 jest śmieszny do bólu. Heller ciętą, sarkastyczną ironią krytykuje absurd wojny i biurokracji, która jej zawsze towarzyszy, nie pozostawiając na nich suchej nitki. Jak wszystkie fenomenalne dzieła o wojnie, Paragraf 22 jest wybitnie antywojenny. Co ważne, jest to książka równie smutna, co śmieszna. Tragiczna wręcz. Mimo prześmiesznych i prześmiewczych absurdów, jakie większość powieści nam oferuje, Heller potrafi nam w przeciągu jednego zdania odebrać wszystko. Fragmenty klaustrofobicznej grozy bombardowań czytałem z potem na czole, a smutne fragmenty - ze łzami w oczach. Pośród humorystycznej ironii te momenty tragicznego realizmu są dosadne, bezwględne wręcz w swojej prostocie, jednak są w stanie w przeciągu chwili zamienić łzy śmiechu na łzy żałoby. Nie jestem w stanie wyrazić w pełni, jak dobra jest ta powieść. Należy jej po prostu samemu doświadczyć. Po tym, jak się pozna historię, można (tak jak ja to robię) otwierać książkę na losowej stronie i się po prostu śmiać - chronologia wydarzeń i tak praktycznie nie ma tu miejsca. Z bohaterami powieści będziecie się śmiać, za niektórymi płakać, a na niektórych irytować na wszelkie możliwe sposoby. Tę książkę się albo odkłada po 20 stronach, albo nawet nie czyta, lecz przeżywa do końca. Innego sposobu nie ma. Lecz każdy, kto ją przeżył, nie będzie już taki sam.

Nigdy nie należałam do osób, które z chęcią sięgają po literaturę związaną z wojną. Nigdy też nie potrafiłam się przełamać, by z własnej woli zacząć czytać książki opowiadające o trudach wojny. Jestem jednak ogromną fanką komedii i przeróżnych, absurdalnych historii. Bardzo lubię książki wywołujące na mojej twarzy uśmiech, jednak naprawdę doceniam też to, gdy potrafią zmusić czytelnika do głębszych refleksji. Paragraf 22 jest książką, o której słyszałam już od jakiegoś czasu, lecz postanowiłam się nią bardziej zainteresować dopiero przez premierę serialu. Lepiej późno, niż wcale, racja? Zwłaszcza, że Joseph Heller stworzył historię, po którą powinien sięgnąć każdy fan czarnego humoru. Choć nie tylko. Fabuła Paragrafu 22 jest dość prosta. Książka opowiada o amerykańskich lotnikach stacjonujących we Włoszech. Jej głównym bohaterem jest Yossarian, bombardier, który robi wszystko, by nie musieć uczestniczyć w ryzykownych misjach bojowych. Gdy już prawie udaje mu się zaliczyć ich obowiązkową ilość, dowódcy z przeróżnych powodów nagle ją podnoszą. I tak w kółko. Postanawia więc udawać chorego psychicznie, by zwolnić się z dalszej służby. Przesiaduje w szpitalu z nadzieją, że w końcu zostanie odesłany do kraju z powodu swoich problemów zdrowotnych. Po jakimś czasie dostrzega jednak to, że w jednostce od samego początku otaczali go sami wariaci, idioci i fanatycy. Szybszy powrót do domu utrudnia mu również jeden, niezwykle paradoksalny przepis - paragraf 22. Akcja nie zawsze dzieje się chronologicznie, a Paragraf 22 to tak naprawdę historie wielu bohaterów, którzy pojawiają się w książce. Każdy rozdział skupia się na innej sytuacji lub postaci, dokładając tym samym do fabuły zupełnie nowy element. Najczęściej pojawia się jednak Yossarian i to właśnie jego nieustanne próby bezpiecznego powrotu do domu, a także przemyślenia dotyczące bezsensu wojny są głównym wątkiem powieści. Sądziłam, że będzie to książka dość lekka (a przynajmniej to zapowiadał jej opis), jednak Joseph Heller stworzył historię pełną zabawnych, wręcz nierealnych sytuacji, które niejednokrotnie mają drugie dno i idealnie pokazują okrucieństwo oraz ludzką znieczulicę. Potrafi być bardzo brutalna, przedstawia prawdziwe oblicze człowieka i to, ile jest on w stanie poświęcić, by przeżyć. Przeraża także to, jak wiele kwestii zawartych w książce jest wciąż aktualnych. Absurdy bezdusznej biurokracji i chore ambicje w dążeniu do osiągnięcia postawionego przez siebie celu to nie jedyne problemy, które pojawiają się w Paragrafie 22. Jest też jej prawdziwe, antywojenne przesłanie, które pojawia się w pełnej okazałości dopiero pod koniec powieści, gdy główny bohater dostrzega, że jego przyjaciół jest coraz mniej, a na swojej drodze spotyka ludzi, których szczególnie dotknęły trudy wojny. Taka chwila powagi i zadumy idealnie kontrastuje się ze wszystkimi komicznymi sytuacjami, które pojawiały się przez całą książkę i pozwala spojrzeć na nią z zupełnie innej strony. Polubiłam praktycznie wszystkich bohaterów. Każdy z nich się wyróżniał i był na swój sposób interesujący. Najbardziej rozbawiał mnie Major Major Major (dlaczego ojciec musiał go aż tak skrzywdzić?) i jego nietypowe podejście do swojego stanowiska, porucznik Scheisskopf i jego przedziwne, wręcz chorobliwe zamiłowanie do defilad, pojawiająca się znikąd... hm, kobieta Nately'ego, a także Milo bombardujący własną bazę z powodu swoich szalonych interesów z całym światem. Postaci pojawiało się tak wiele, że można się w tym wszystkim pogubić! Ale, o dziwo, są one zdecydowanie najmocniejszą stroną powieści. Niezwykle spodobało mi się poczucie humoru autora. Dawno się przy żadnej książce tak nie uśmiałam! Paragraf 22 spodoba się głównie fanom czarnego i surrealistycznego humoru, gdyż go tam w ogóle nie brakuje. Zdarza się jednak, że niektóre żarty dość często się powtarzają, co może być przez niektórych uznane za nudne i monotonne. Mnie na szczęście taki zabieg nie przeszkadza i lubię pojawiające się wielokrotnie motywy. Zwłaszcza tak dobre! Wypady do rzymskich zamtuzów, przesłuchanie Clavingera czy też starcie Joego Głodomora z kotem to jedynie kilka scen, dla których warto warto jest sięgnąć po ten tytuł! Niesamowicie zabawna, jednak pokazująca ludzką naturę i brutalność. Komediodramat pokazujący ludzkie słabości i walkę o przetrwanie w trudnych warunkach. Paragraf 22 to książka, która potrafi dać do myślenia. Choć jest to powieść bardzo specyficzna, uważam, że naprawdę warto jest się przemóc i po nią sięgnąć. Bohaterowie są niesamowicie zapadający w pamięć, a ich historie potrafią rozbawić. Absurd goni absurd, lecz dostrzec można w tym wszystkim również sytuacje z naszej codzienności. Bo czy wielu z nas nie byłoby w stanie poświęcić wszystkiego, byle zapewnić sobie bezpieczeństwo? Zdecydowanie polecam.

"Totalne wariactwo" Pilot Yossarian, obawiając się o swoje życie, które może utracić przez wrogie Niemcy lub własnych dowódców, nie zamierza brać dalszego udziału w walce. Symuluje chorobę psychiczną, żeby trafić do szpitala, zamiast wrócić na front. Szybko jednak spostrzega, że udając wariata otoczony jest też samymi wariatami, zarówno wśród równym jemu stopniem kolegów, jak i wyższych oficerów i jego przełożonych. Choroba psychiczna stanowi wystarczający powód, aby zostać odesłanym do domu, bo w armii amerykańskiej nie ma miejsca dla wariatów. Ale istnieje pewien przepis, żeby to obejść - nazywa się paragraf 22. Paragraf 22 to jedna z najważniejszych książek literatury amerykańskiej XX wieku. Satyra powstała, żeby ukazać bezsens wojny i armii jako instytucji, oraz drwić z biurokracji i różnych absurdów, które nękają amerykańskie społeczeństwo. To bardzo popularna książka, która została uznana za literackie arcydzieło, ale dzieli krytyków na zagorzałych zwolenników i przeciwników. Doczekała się adaptacji filmowej w 1970, a aktualnie realizowany jest serial na podstawie tej książki w reżyserii George'a Clooneya, który zachęcił mnie do szybszego sięgnięcia po nią, bo zamierzałem ją przeczytać dużo wcześniej. Okazja nadarzyła się znakomita, bo wydawnictwo Albatros postanowiło wznowić powieść na krótko po ukazaniu się serialu. Byłem przekonany, że książka określana mianem arcydzieła, która bardzo ciekawie się zapowiada, sądząc po fabule, oczaruje mnie w pełni, ale niestety się pomyliłem... Powieść Hellera jest książką absurdalną i zwariowaną. Napisana w narracji trzecioosobowej, opisuje wydarzenia z punktu widzenia różnych postaci, ale nie są one utrzymane w porządku, mimo że fabuła ogólnie posuwa się do przodu. Akcja dzieje się podczas II wojny światowej, a amerykańska jednostka wojskowa, która ukazuje jej kulisy, stacjonuje we Włoszech. Niewątpliwie najlepsze w tej książce są postaci i wszelkie działania, których się dopuszczają. Bohaterowie wyróżniają się wyraźnie i są nietuzinkowi. Nie tylko główna postać inteligentnego Yossariana, który udając wariata stara się podporządkować wszystko wokół siebie i sprawić cokolwiek, żeby doprowadzić do odesłania go do domu. Występuje tu na przykład taki Milo Minderbinder, który celowo atakuje własne pozycje dla osobistych zysków; porucznik Scheisskopf zabójczo zakochany w defiladach, po wykonaniu których może wybaczyć wiele przewinień, czy major Major Major, który przyjmuje swoich podwładnych tylko wtedy, gdy go nie ma. Bohaterowie oprócz brania udziału w typowych działaniach wojennych, zajmują też innymi rzeczami na boku. Jeden wykorzystuje fakt, że jest zaopatrzeniowcem żywnościowym, żeby się wzbogacić, wobec czego handluje na dużą skalę z wieloma państwami znajdującymi się w okolicy Włoch. Inni interesują się kobietami czy sprawami religijnymi. Na ogół jednak wszyscy starają się odrzucić od siebie strach śmierci i kombinują na wszelkie sposoby, żeby tylko wrócić do domu. Jedni udając wariatów, drudzy chcąc wyrobić określoną liczbę lotów, które muszą wykonać dla armii. Wszyscy oni są jednak skazani na porażkę, bo wariatów jest pełno i nie odsyła się ich do domu w oparciu o przepis paradoks, czyli nieistniejący tak naprawdę paragraf 22, a liczba lotów ciągle jest zwiększana, żeby nie można było jej wykonać. Pełno więc tutaj szaleństw, konfliktów, symulantów, frustratów, skłóconych ze sobą zwykłych żołnierzy i wyższych oficerów, a potem także i śmierci. (...) Całość recenzji na blogu Świat Bibliofila.

"- Nie posyła się przecież na śmierć wariatów, prawda? - A kto inny da się posłać?" Kiedy pierwszy raz, trzydzieści lat temu, za namową taty sięgnęłam po tę powieść, przyznam, że niewiele z niej wyciągnęłam, nie wpasowała się w moje oczekiwania, było to czytanie bardziej z obowiązku niż z przyjemności. Ale nawet wówczas zdawałam sobie sprawę, jak ważne nosi przesłania, i że będę musiała dojrzeć, aby w pełni docenić jej kunszt. Dlatego, umawiałam się z nią na spotkania jeszcze dwukrotnie, za każdym razem coraz lepiej radząc sobie z czarnym humorem i surowym wglądem w ludzką naturę. A ostatnio, kiedy pojawiła się możliwość przypomnienia wrażeń z absurdalnym paragrafem 22 w tle, przed zabraniem się za oglądanie serialu, książka znów mnie skusiła. Błyskotliwe spojrzenie na ludzkie ułomności, nieustanne wplątywanie się w konflikty wojenne, pragnienia zrobienia kariery, intratnych biznesów na małą i wielką skalę, bez oglądania się za prawami, racjami i losami innych. Wyjątkowo udanie ukazano ostry kontrast między wojną a patriotyzmem, bezsensowną śmiercią a wzniosłymi hasłami, walką o przetrwanie a szafowaniem życiem żołnierzy, okrucieństwem a emanacją miłości do ojczyzny. Karykatura propagandowych przekazów i krzywe zwierciadło faktycznych motywów, najbliższe istocie długich mrocznych cieni wojny. Wrogiem staje się nie tylko przeciwnik, ale też sprzymierzeniec, współtowarzysz niedoli, przełożony, czy pozbawiony sensu przepis prawny. Satyrycznie, ironicznie, a nawet szyderczo. Treść przepełnia komizm sytuacyjny, z jednej strony wprowadzający elementy surrealizmu, z drugiej odwołujący się do jakże realnych uwarunkowań. Narracja nosi znamiona chaosu, fabule brakuje chronologii, pewne motywy powtarzają się, jednak są to celowe zagrania, podkreślające klimat wojennego zamieszania, wariackich nut, moralnego bezładu, zawirowań jednostek, słabości biurokracji. Oczywiście, to absurdy właściwe nie tylko amerykańskiemu społeczeństwu, powinny szokować i wywoływać sprzeciw, a jednak poprzez powtarzalność historii w osobliwy sposób wkraczają w krąg znieczulicy i pasywności. Silnym atutem książki jest różnorodność i wyrazistość bohaterów, szeroka skala osobowości i motywów działań, nie tylko kluczowa postać tworzy atmosferę, ale i osoby, z którymi rozmawia, spotyka się, walczy, podlega. Yossarian, bombardier w amerykańskiej jednostce lotniczej, którego koleje drugiej wojny światowej przeniosły do Włoch, o niczym innym tak nie marzy, jak o powrocie do domu. Sfrustrowany i zdeterminowany, zrobi wszystko, osiągnąć cel, posunie się nawet do symulowania szaleństwa. Ale, czy w świecie, w którym wszyscy są w pewnym stopniu wariatami, wątpliwe zachowania i obsesyjne podejrzenia spisku wzbudzą zainteresowanie? Bo czyż troska o życie w obliczu realnego i bezpośredniego zagrożenia nie jest dowodem zdrowia psychicznego? bookendorfina.pl

Paragraf 22 to książka Josepha Hellera, która doczekała się miana kultowej. Skłamałabym twierdząc, że widzę ją po raz pierwszy. O nie, nie! Ja nie tylko obejrzałam okładkę w internecie i w księgarni, ale też czytałam Paragraf 22 lata świetlne temu. I nie było siły, która mogłaby mnie odciągnąć od przeczytania tej książki po raz wtóry. Chciałam zanurzyć się w opary absurdu raz jeszcze, uśmiechnąć się kąśliwie pod nosem, ale i (a może przede wszystkim) w pełni świadomie “przetrawić” tę książkę. Jednak im człowiek bardziej dojrzały, tym więcej czerpie z treści, która zdecydowanie nie jest jednowymiarowa i umyka spod jednoznacznej oceny. Tak więc prawie 20 lat starsza, ponownie zasiadłam do Paragrafu 22 i po raz kolejny zanurzyłam się w świat, który zdecydowanie nie ułatwiał jego “mieszkańcom” życia. Jest to historia żołnierzy amerykańskich, stacjonujących we Włoszech podczas II wojny światowej. A ponieważ wojna to marzenie jedynie małych chłopców, duzi wcale nie chcieli się w nią bawić i kombinowali, jak urwać się z frontu do domu, nie posuwając się do dezercji. Z pozoru rzecz była wykonalna – wystarczyło sięgnąć do tytułowego kruczka prawnego – paragrafu 22. Tenże stanowił, że żołnierz może uzyskać zwolnienie ze służby na własną prośbę, z powodu choroby psychicznej. Logiczne, prawda? Ale przecież ktoś, kto próbuje ratować swoje życie i prosi o zwolnienie ze służby, udowadnia, że jest psychicznie zdrowy, więc nie może prosić o zwolnienie ze służby z powodu choroby psychicznej. Szach-mat żołnierzu! Całość recenzji znajdziecie na stronie wrolimamy.pl https://wrolimamy.pl/recenzja/paragraf-22-powiesc-nasiaknieta-absurdami/

Klasyka, pozycja obowiązkowa w kanonie wyedukowanego człowieka. Literatura wojenna w ujęciu pozbawionym bohaterów, heroizmu, nic nie znaczących haseł i wielkich słów. Odarta z frazesów i truizmów. Przemawiająca obrazem absurdalności wojny i właśnie braku heroizmu przedstawianym tak trafnie i niejednokrotnie w literaturze amerykańskiej. Czy Paragraf 22 trzeba komukolwiek przedstawiać? Całe życie z wariatami. Cała wojenna machina to zwykłe urojenie wariatów. Jak dobrze się to czyta. Jak bardzo jest to wciąż aktualne. Jak bardzo przywraca ten tytuł poczucie, że nie wszyscy nabierają się na górnolotne ideologie. Jak bardzo przeraża, że mimo tego, te górnolotne ideologie wciąż na wielu oddziałują.

38/52/2020 "Paragraf 22" Joseph Heller Wydawnictwo Albatros #recenzja Jest taka lista książek, które trzeba przeczytać przed śmiercią. I na tej liście jest ona, "Paragraf 22" Josepha Hellera, klasyk literatury amerykańskiej, najlepsza powieść wojenna, a bardziej antywojenna. W czym przejawia się jej przewaga nad innymi wojennymi opowieściami, a w tym, że nikt tak jak Heller, w tak groteskowy i absurdalny sposób nie wyśmiał bezsensowności całej machiny wojny, a także biznesu czy papierologii stosowanej, zwanej biurokracją, bohaterowie mimo wszystko przypadają do serca, a ich zwariowane przeżycia wywołują uśmiech i łzy.

Genialne to chyba najtrafniejsze określenie na słynne dzieło autorstwa Josepha Hellera. Serial zyskał już miano niemal kultowego, i to właśnie dzięki niemu postanowiłam też sięgnąć i po książkę. Paragraf 22 to jedna z tych pozycji które zmuszają do pogłębionych refleksji, choć jednocześnie nie pozostają wolne od humoru, w tym wypadku czarnego. Całość jest wyśmienita, ukazuje ludzkie dramaty w obliczu wojny, niejednokrotnie obnażając bezsensowność i absurdalność danej sytuacji w jakiej znaleźli się bohaterowie. Książka Josepha Hellera jak najbardziej ma szansę zapaść czytelnikowi w pamięć.