Czas utrwalony (okładka  miękka, wyd. 01.2007)

"Czas utrwalony" to zapis rozważań A. Tarkowskiego o istocie twórczości, o posłannictwie sztuki, a także o jego swoistym pojmowaniu filmu, jako jednego ze sposobów utrwalenia życia. Sztuka zadaniem Tarkowskiego może i powinna dotykać najgłębszych pokładów ludzkiego ducha i umożliwiać rozwój duchowy. Rolą artysty jest wyrazić poprzez twórczość, swoje najskrytsze myśli i uczucia, poprzez maksymalną szczerość wstrząsnąć odbiorcą. Film, jako najnowsza z dziedzin sztuki, ma zdaniem autora szczególną siłę wyrazu, wynikającą z możliwości rejestracji życia oraz pokazania wydarzeń, odpowiednio umiejscowionych w czasie, dających wrażenie rzeczywistego świata. Dzięki wizyjności i sile obrazowania film najsilniej oddziałuje na odbiorcę i w związku z tym ma największą zdolność, wzbudzenia pożądanych uczuć. Stąd także wielka odpowiedzialność twórcy filmu, za dzieło i jego odbiór. Z racji dużej siły odziaływania i zdolności wpływania, kształtowania przeżyć widza, film może odegrać zarówno pozytywną jak i negatywną rolę. Może zarówno pobudzać do rozwoju duchowego i psychicznego, poszerzać perspektywę, zwiększać wiedzę i samoświadomość odbiorcy, jak też może zubażać i wyjaławiać.
Tarkowski uważał, że najważniejszym zadaniem człowieka na ziemi jest dążyć do wzrostu duchowego i odkrycia swojego wnętrza. Owa podróż w głąb, będąca również tematem jego filmów, winna być udziałem wszystkich, zaś film miałby między innymi to pragnienie wzbudzać. Najważniejszym celem podróży, miałoby być poznanie samego siebie oraz swojej roli w świecie, a także uświadomienie sobie zadań, jakie mamy tu do wykonania. Zmaganie z losem i brak pogodzenia się z rzeczywistością mogą być przeszkodami, na drodze do tego celu. Także obciążające nas winy i doznane krzywdy powodują zniekształcenie naszej percepcji, odrywają nas od wartości, według których chcielibyśmy żyć. Z pomocą przychodzą światła i drogowskazy, które może wytworzyć sztuka.
Sztuka, a w szczególności film, mają więc za zadanie rozbudzenie pewnych pragnień, wpisanych w ludzką naturę, pomoc na drodze duchowego postępu. Uczucia, jakie budzi obraz na ekranie, mają stworzyć otoczkę, w której możliwe jest uświadomienie sobie ważnych treści. Wyjaśnić należy, iż przyjęcie jakiegoś twierdzenia, wymaga zazwyczaj nie tylko logicznego i uargumentowanego dowodu, ale najczęściej jest przyjmowane na wiarę, w oparciu o przekonanie, bazujące na uczuciach. Rolą filmu byłoby więc umożliwienie, poprzez stworzenie odpowiedniej atmosfery uczuciowej, warunków sprzyjających ujawnieniu się pożądanych emocji, które z kolei prowadzić mają widza do określonych wniosków natury duchowej lub przeżyć o charakterze niemalże religijnym. Przykładowo, żeby uwierzyć w istnienie miłości, trzeba jej najpierw doświadczyć, nie da się jej udowodnić odwołując się jedynie do intelektu, trzeba tu wytworzenia odpowiedniej atmosfery uczuciowej i przeżycia, które dopiero pokaże, że jest ona czymś realnym. Zagadnienia dotyczące celu lub sensu życia, znaczenia śmierci nie dają się rozwikłać rozumem, bez określonego emocjonalnego komponentu. Sensu życia nie da się odnaleźć intelektualnie, ale można nabrać przekonania o jego odnalezieniu, które może nam wystarczać, gdyż ułatwi nam życie i uczyni egzystencję bardziej możliwą do zniesienia.
Tak rozumiana twórczość, jako pomoc na drodze duchowego i religijnego rozwoju, ma więc zarówno wielką moc oddziaływania, jak też ogromną odpowiedzialność. Film powinien zdaniem Tarkowskiego pokazywać życie w swojej realności, czyli niejako całą prawdę bez stosowania efektów, które mogłyby odwracać uwagę od zasadniczego celu. Artysta przystępując do pracy nad dziełem winien mieć gotowy zamysł i bezkompromisowo dążyć do wyrażenia go w swojej sztuce. I jeśli jest szczery i nie ulegnie pokusie dostosowania się do gustów szerokiej widowni ma szansę, wyrazić coś co dotknie widza, przy założeniu posiadania odpowiedniego warsztatu i talentu. Wierność swoim założeniom i pragnienie nawiązania kontaktu z odbiorcą mają pomagać w przekazaniu, nie tylko treści intelektualnych, ale także pewnych przeżyć duchowych czy emocjonalnych. Rolą filmu, tak ją widział Tarkowski jest więc skłonienie widza do refleksji na tematy egzystencjalne, duchowe, a także pomoc na drodze do samopoznania. Jest to naturalnie postulat trudny do realizacji, bo wymagający wielkiego talentu, umiejętności, bezkompromisowości, co jest trudne także dlatego, że film jest dziedziną sztuki wymagająca zaangażowania znacznych środków finansowych i działania wielu osób.